Հին հայկական Նոր տարի

Գրականության և Հայոց լեզվի Նոյեմբեր ամսվա ամփոփում

Գրականություն

Ընթերցանության նյութերն իրենց առջադրանքներով՝

Բուքը, երգը, երեխան։ Վանո Սիրադեղյան
Երիտասարդ խեցգետինը՚: Ջանի Ռոդարի
Աշնանային նախագիծ(Աշունը եղանակ չէ, աշունը կյանք է՝ շարադրություն, Աշնան տրտմություն՝ տեսանյութ, աշնանային ֆոտոշարք)
«Վարժեցնող» Օսին: Լիլո Հարդել
Անգին քարը
Վանո Սիրադեղյան: Պարտուսի գերին

Նախագծեր
Ինչ նշանակություն ունի ինձ համար Մխիթար Սեբաստացի կրթահամալիրը
Ով է Մխիթար Սեբաստացին(շարադրություն)
Հայկական Հարիսա

Հայոց լեզու

Գործնական աշխատանք
Հոլովման տեսակները
Առաջադրանքներ
Գոյականի հոլովները, 16.11
Գոյականի հոլովումը
Հոլովներ
Գործնական աշխատանք

Լյուդվիգ Թոմա: Քեռի Ֆրանցը

Մայրս նամակ ստացավ զորացրված սպա քեռի Ֆրանցից և ասաց, որ ինքն իսկապես ուրախ է, որ քեռի Ֆրանցը գրել է, թե կամենում է ինձ մի կանոնավոր տղամարդ սարքել, և դա մեզ վրա նստելու է ութսուն մարկ՝ յուրաքանչյուր ամիս։
Ես պետք է քաղաք փոխադրվեի, որտեղ ապրում էր քեռիս։ Նրանք չորրորդ հարկում էին և շուրջբոլորը բարձրահարկ տներ էին և ոչ մի այգի չկար այնտեղ։
Ես իրավունք չունեի երբեէ խաղալու և այնտեղ ոչ ոք չկար, բացի քեռի Ֆրանցից ու քեռակին Աննայից, որոնք ամբողջ ժամանակ զգույշ էին, որ ինձ որեէ բան չպատահի։ Քեռիս այնքան խիստ էր իմ նկատմամբ, որ ամեն անգամ, երբ աչքն ընկնում էր ինձ վրա, ասում էր` «Սպասիր, դո՛ւ, անբան, անդաստիարակ, ես քեզ մարդ եմ սարքելու»…
Պատուհանից կարելի էր թքել ցած և լսել ճտճտոցր սալահատակին, երբ չէր դիպչում թիրախին։ Բայց երբ թուքը անցորդների գլխին էր ընկնում, նրանք գազազած դեսուդեն էին նայում ու ահավոր հայհոյանքներ տեղում։ Հաճախ, իհարկե, ես ծիծաղում էի։ Բայց այդ գործը միշտ էլ տհաճ էր ինձ համար։
Ուսուցիչս ինձ տանել չէր կարողանում, ասում էր, որ շատ վատահամբավ եմ։ Մի բան, որն իհարկե ճիշտ չէր, վատ վկայականս էլ նրա համար էր, որ տիկին ռեկտորի ընթրիքի մեջ ալյուր փչող «ռումբ» էի դրել։
Արածս, իհարկե, գովելի բան չէր, բայց ուսուցիչն էլ չեմ կարծում՝ կարիք ունենար կաշիս քերթելու։ Քեռի Ֆրանցը նրան շատ լավ էր ճանաչում և քանիցս էլ եկավ նրան տեսություն։ Հետո էլ համաձայնության եկան, որ բոլորով ձեռք-ձեռքի տված՝ ինձ «մարդ» դարձնեն։
Երբ դպրոցից տուն էի գալիս, պարտադրված անմիջապես նստում էի ու սկսում դաս սովորել։
Քեռիս միշտ էլ հետևում էր ինձ ու ասում.
– Էլի նույն հիմարություններն ես անում։ Անդաստիարակ, անպատկառ, սպասիր, ես դեռ քեզ ցույց կտամ…
Մի անգամ էլ թվաբանության խնդիր էի փորձում լուծել, չէի կարողանում։ Դիմեցի քեռուս, որովհետև նա մայրիկիս ասել էր, որ ինքը կամենում է ինձ աջակցել։ Քեռակինս էլ ասել էր, որ քեռիս շատ սրամիտ է, և ես շատ բան կարող եմ սովորել նրանից։
Այդ պատճառով էլ նրան խնդրեցի օգնել լուծելու այդ խնդիրը։ Նա կարդաց խնդիրն ու ասաց.
– Տո´, անպե´տք դդում։ Էլի չես կարողանում։ Էլ սրանից հեշտ… Հետո նստեց ու սկսեց լուծել խնդիրը։ Բայց խնդիրը չէր լուծվում։
Քեռիս փորձում էր, փորձում։ Նա ճաշից հետո ամբողջ ժամանակն անցկացրեց դրա վրա։ Եվ երբ ես հարցրի նրան՝ արդյո՞ք գտել է պատասխանը, իսկույն գազազեց և շատ կոպիտ ու կոշտ հայհոյեց ինձ։ Արդեն պատրաստվում էինք ընթրել, երբ նա բերեց լուծումն ու ասաց.
– էս հո մի բան չէր, էշի՛ գլուխ։ Հիմա կարող ես արտագրել։
– Ես ուրիշ անելիքներ էլ ունեի այդ ժամանակ։
Ես արտագրեցի ու հանձնեցի ուսուցչիս։ Հինգշաբթի օրր նա բերեց պատասխանները։ Ես էլ այն կարծիքին էի, որ անպայման մի երկուս* եմ ստանալու։ Նորից ու նորից հինգ էի ստացել։ Էջը լրիվ կարմրացրած էր, և ուսուցիչս ասաց.
– Նման հիմար աշխատանք միայն ավանակը կարող էր անել։
– Քեռիս է լուծել խնդիրը։ Ես միայն արտագրել եմ,- ասացի ես։ Եվ ամբողջ դասարանր պայթեց ծիծաղից։ Ուսուցիչս խիստ կարմրեց։
– Դու մի անպետք ստախոս ես,– վրա բերեց նա։  – Կյանքդ էլ բանտում ես ավարտելու։                             Հետո էլ ինձ երկու ամբողջ ժամ պատժված պահեց դպրոցում։ Քեռիս արդեն իսկ սպասում էր ինձ, որովհետև միշտ էլ, երբ պատժվում էի և ստիպված երկար մնում դպրոցում, նա ծեծում էր ինձ։ Բայց ես անմիջապես բղավեցի, որ մեղավորն ինքն է, քանի որ սխալ է լուծել խնդիրր, և ուսուցիչն ասել է՝ նման մի հիմար աշխատանք միայն ավանակը կարող էր անել։
Այստեղ նա իսկականից սկսեց ծեծել ինձ և դուրս գնաց: Հաջորդ օրը ուսուցիչս կանչեց ինձ ու ասաց.
– Ես քո լուծումր մի անգամ էլ վերանայել եմ, շատ էլ ճիշտ է, բայց կատարված է շատ հին ձևով, որն այսօր այլևս չի կիրառվում։ Բոլորովին վնաս չունի, որ դու երկու ժամ պատժված մնացիր դպրոցում։ Արտագրելիս սխալ ես թույլ տվել և արժանի ես եղել այդ պատժին։
Նրանք համաձայնության էին եկել, որովհետև քեռիս էլ ասաց.
– Ես խոսել եմ ուսուցչիդ հետ։ Լուծումը շատ էլ ճիշտ էր, բայց դու, հիմար անասունդ, արտագրելիս անուշադիր ես գտնվել և սխալ ես թույլ տվել։
– Ես ուշիուշով եմ արտագրել։ Լուծումը ամբողջովին սխալ էր։
Մայրս գրում էր ինձ, որ քեռիս իրեն գրել է, թե ինքն այլըս ինձ օգնել չի կարող, որովհետև ես, ամենահասարակ հաշիվները նույնիսկ արտագրել չեմ կարողանում, և ինքը շփոթմունքի մեջ է ընկնում այդ պատճառով։
Սրան ասում են՝ իսկական ստահակ։

* Գերմանիայում մեկը ամենաբարձր նիշն է, գերազանցը, հինգը՝ ամենավատը:

Առաջադրանքներ:

Անհասկանալի բառերը բացատրիր բացատրական բառարանի օգնությամբ։

Ո՞րն է ստեղծագործության ասելիքը։
Իմ կարծիքով ստեղծագործության ասելիքը այն է, որ պետք չէ առանց հաստատ ինչ որ բան իմանալու դիմացինին մեղադրել, քանի որ եթե պարզվեց որ դա ճիշտ չէր այդ մեղքը միշտ կմնա մարդու հետ։

Քո հիմնավորված կարծիքը և վերաբերմունքը ստեղծագործության մասին։
Պատմությունը տխուր ճակատագրով տղայի մասին էր, ում չէին հասկանում, վրավորում էին, և ծեծում առանց գիտակցելու, որ դա երեխային բացի վատից ուրիշ ոչինչ չէր տալիս։

Բուքը, երգը, երեխան։ Վանո Սիրադեղյան

Երեխան արդեն հասնում էր դպրոցին։ Վազքից արդեն անցել էր քելքի։ Վախենում էր գլուխը վեր առնի՝ դպրոցը տեսնի սպասվածից հեռու։ Նաև թիփին աչքերին էր խփում, և երեխան գնում էր՝ փալաս կեպին աչքերին քաշած։

Դպրոցին, փաստորեն, հասել էր, մնում էր հասնի շեմին։ Չորս պատերի ապահովության հեռանկարից արդեն տաքանում էր։ Կամ լավ թմրել էր։ Այդպես գլուխը կախ գնալու դեմ էր առնելու դռանը և իրեն հաճելի անակնկալ էր մատուցելու։

Երեխան այնքան էր ինքն իրեն ապավինել, այնքան էր մտել ինքն իր մեջ, որ մրմռացող ոտքերը այլևս իրենը չէին։ Նա արդեն ոտքերին օգնել չէր կարող և ճիշտը դրանց գոյությունը ուրանալն էր։ Եթե ոտքերը իրենը չեն, ուրեմն ցավն էլ իրենը չի, խորամանկում էր երեխան։

Ձեռքից եկածը արել էր. գուլպայի ծակ թաթը ձգել, ոտքի տակ էր դրել, ոտքին մեծ, պոռթած կոշիկների ներսը դարման ու քուրջ էր խցկել, ձեռքն ընկածով կապոտել էր, բայց կարծես բան արած չլիներ։ Սառած, անզգալի, պրոտեզի վրա քաշած կոշիկի նման, ուրիշի ոտքին եղածի նման անհաղորդակից կային ու տարօրինակ էլ էր, որ հետը գալիս էին։ Այսինքն, առաջն ընկած գնում էին։

Рекламаabout:blankПОЖАЛОВАТЬСЯ НА ЭТО ОБЪЯВЛЕНИЕ

Երեխան հասավ դռանը ու դուռը չբացած՝ ներսում էր… Դուռը դեմ ընկավ, ու երեխան ցրտից ոտքից գլուխ դաղվեց։ Ուրեմն, դեռ ներսում չէր։

— Հարութ քեռի,— կանչեց,— սառա, Հարութ քեռի։

Երեխային թվաց հեռվի՜ց, դանդաղ, միջանցքով գալիս են։ Գալիս—չեն հասնում։ Դռան դեմ անակնկալի եկած երեխան անպաշտպան էր։ Այդքան չզգալու տված ցուրտը, այդքան իրենից վանած, արհամարհած ու չարացած ցուրտը մեկեն, վրիժառու խփել էր երեխային։ Կամքը հաշվարկված էր որոշակի տարածության, որոշակի ժամանակի համար և հիմա իր գործը արել՝ վերացել էր։ Սառնամանիքի դեմ նոր խաղ սկսել չէր լինի, և կամազուրկ մարմինը ցրտի բերանը տված՝ երեխան տղամարդավարի մղկտում էր։ Ու ամեն պահ ներսում հայտնվելու հույս ուներ։

Դռան փեղկը հույսով ետ գնաց ու դխկոցով դեմ առավ նիգին։

— Էսքան շուտ ո՞ւր ես եկել, այ լակոտ։

Հանգը այնպես չէր, թե՝ այ որդի, բա դու մեղք չե՞ս, բա դու քուն ու դադար չունե՞ս… Ձայնը քնահարամ եղած հարբածի չարություն ուներ, բայց երեխան չարությունը բիձու փնթփնթոց հասկացավ։
Լավ մարդուն նեղություն տալու համար երեխան մեղավորություն զգաց և արդեն որպես ներս մտած՝ բացատրեց, արդարացավ.

— Հարութ քեռի,— ասաց,— վազելով եմ եկել՝ շուտ հասա։

— Իմ գործը չի, Ավագը կարգադրել է չթողնեմ։

Երեխան կարծեց լավ չարդարացավ։

— Ավագը չի իմանա, Հարութ քեռի, կմտնեմ նստարանի տակ։

— Գնա ձեր թախտի տակ մտի,— ասաց։

Երեխան կարծեց հոգու հետ խաղ են անում։ Կարծեց հետագա վայելքն են ձգելով քաղցրացնում։

— Ավագը իմ մոր քեռու տղեն է, Հարութ քեռի, բաց արա։

— Գնա, գնա,— ասաց,— մի անգամ էլ ետ վազի արի՝ ժամը կգա։

Երեխան առաջին պահ չհավատաց, բայց հեռացող ոտնաձայնը իրոք հեռանում էր։ Երեխայի խելքը մտավ, որ, ուրեմն, ճիշտը տուն գնալ—դառնալն է։ Եթե դուռը չեն բացում, ուրեմն ճիշտը դա է, ու իր լավն են ուզում։ Բայց բուքը, մութը, բքից սսկված, տեղները չմատնող շները… Երեխան դպրոցի մատույցներում ձեռքի փայտը վախի հետ շպրտել էր՝ ո՞նց գտներ։ Հետո, ախր, ո՞նց կարող էր տուն գնալ—դառնալը ավելի հարմար լինել։ Իսկ եթե հարմար չէ, դուռն ինչո՞ւ չբացեցին… Երեխայի միտքն էլ էր սառչում։ Իսկ ոտքերը ինքնաբերաբար դոփդոփում էին։ Երեխան արդեն պարում էր։ Բայց ուսը գցած շորի պայուսակը լնգլնգում էր և գրպանիկի թանաքամանը կարող էր շուռ գալ։ Երեխան ձախ ձեռքը հանեց թևատակից, շորի վրայից բռնեց թանաքամանը, բութ, սառչող մատով խցեց բերանը։ Հիմա կարող էր ապահով թռչկոտել։

Ձախ ձեռքն էլ ոտքերի հետ սառչում էր։ Ականջներին երեխան կամքի գերագույն լարումով ձեռք չէր տալիս. տրորեր՝ մղկտոցը սաստկանալու էր։ Միտքը ցրտից, ցավից շեղել էր պետք։ Մի բան անել պետք էր։ Հիշեց, որ գրպանում հացի կտոր կա, աջ ձեռքն էլ թևատակից հանեց, կոխեց գրպանը՝ լիքը ձյուն էր, ձյան տակ հացը քարացել էր։ Եվ երեխան սկսեց երգել.Այսքան ուրախ կյանքը մեր ընկեր էսինչն է տվել,Այսքան ուրախ կյանքը մեր ընկեր էսինչն է տվել…

— Սովից ցնդել ե՞ս, այ լակոտ։

Երեխան քարացավ։ Ամոթից մի երկվայրկյան նույնիսկ տաքացավ։ Իր երգելը երգեցողության դասատուն անգամ լսած չկար, իսկ սա Ավագն էր։ Երեխան կուչ եկավ ու սպասում էր, որ վզակոթին տան։ Միաժամանակ սպասում էր դուռը բացվելուն։ Լարումից երեխան մի քիչ էլ տաքացավ։

Երիտասարդ խեցգետինը՚: Ջանի Ռոդարի

«Ինչու՞ իմ բոլոր ազգականները միշտ ետ-ետ են գնում, – մտածեց մի անգամ երիտասարդ խեցգետինը. – Ես չեմ ուզում այդպես ման գալ. Ուզում եմ սովորել առաջ քայլել, ինչպես գորտերը: Ու թող պոչս չորանա, եթե ես չհասնեմ այդ իմաստությանը»:
Այսպես միտք արեց երիտասարդ խեցգետինը և բոլորից ծածուկ սկսեց վարժություններ անել իր հարազատ առվակի քարերի մեջ: Օհ, ինչքա՜ն չարչարվեց առաջին օրերը, դիպչում էր ամեն ինչի, ճանկռտում և սեղմում էր իր զրահը և համարյա ամեն րոպե ինքն իր ոտքն էր տրորում ու ցավեցնում:

Բայց  կամաց-կամաց  գործն  ավելի  ու  ավելի  էր  առաջ  գնում,  որովհետև  ցանկության  դեպքում  ամեն-ինչ  կարելի  է  սովորել:  Եվ  ահա  հասավ  այն  օրը,  երբ  զգաց,  որ  չի  խայտառակվի,  եթե  ցույց  տա  իր  արվեստը  ազգակիցներին:  Սպասեց,  որ  ամբողջ  ընտանիքը  հավաքվի  և   ասաց.
–  Հապա  մի  նայեք…
Ու  արագ  վազեց  նրանց  առջևից,  և  այն  էլ  ի՜նչպես…  Ոչ-թե  ետ-ետ,  այլ  առաջ,  գորտի  պես:
Տեսնելով  այդ,  մայրը  սկսեց  լաց  լինել:
-Ախ,  տղա՜ս,  տղա՜ս,-  գոչեց  նա,-  դու  խելք  ունե՞ս,  թե՞  չէ:  Ուշքի  եկ,  քայլիր,  ինչպես  սովորեցրել  է  քեզ  քո  հայրը  և  ինչպես  սովորեցրել  եմ  ես՝  քո  մայրը:  Քայլիր,  ինչպես  քայլում  են  քո  եղբայրներն  ու  քույրերը.  Չէ՞  որ  նրանք  քեզ  այնքա՜ն  են  սիրում:
Իսկ  սիրող  քույրերն  ու  եղբայրները  այդ  ժամանակ  ծիծաղում  էին  նրա  վրա,  ծաղրում  էին  և  ծամածռություններ  անում:  Հայրը  բարկությամբ  նայում  էր  որդուն  և  լուռ  մնում:  Երկար  ժամանակ  լուռ  էր,  հետո  ասաց.
–  Դե,  հերիք  է:  Ուզու՞մ  ես  մնալ  մեզ  հետ՝  քայլիր  ինչպես  բոլոր  խեցգետինները:  Ուզու՞մ  ես  քո  խելքով  ապրել՝  առուն  մեծ  է,  գնա  ո՛ր  կողմն  ուզում  ես,  միայն  թե  ետ  չգաս:
Քաջ  խեցգետինը  շատ  էր  սիրում  իր  ծնողներին,  բայց  նա  այնքան  համոզված  էր,  թե  ինքն  իրավացի  է,  որ  ոչ  մի  վայրկյան  չտատանվեց:  Նա  գրկեց  մորը,  մնաս  բարով  ասաց  հորը,  հրաժեշտ  տվեց  եղբայրներին  և   քույրերին  ու  հեռացավ:

Рекламаabout:blankПОЖАЛОВАТЬСЯ НА ЭТО ОБЪЯВЛЕНИЕРекламаabout:blankПОЖАЛОВАТЬСЯ НА ЭТО ОБЪЯВЛЕНИЕ

Պարզ  ու  հասկանալի  է,  որ  այս  անգամ  նրա  մտքով  իսկ  չանցավ  ետ-ետ  քայլել,  ինչպես  որ  պետք  է  քայլեն  սովորական  խեցգետինները,  այլ  գորտերը՝  անբաժան  սանամայրերը,  որ  հավաքվել  էին  տերևի  տակ  բամբասելու,  տեսան,  ու  քիչ  էր  մնում  զարմանքից  պապանձվեին:
–  Մամմա  միա,-  գոչեց  մի  գորտ,  –  աշխարհի  վերջն  է  եկել…  Մի  նայե՛ք,  չէ,  դուք  մի  նայեցե՛ք,  այս  խեցգետնին:  Դե  ի՞նչ…  փորձեք  հիմա  ինձ  հետ  վիճել…
–  Ոչ մի  հարգանք  դեպի  մեծերը,-  ավելացրեց  մի  ուրիշ  գորտ:
-Տես  մի  է՜…  Տես  մի  է՜…  -ավելացրեց  երրորդը:
Իսկ  փոքրիկ  խեցգետինը  գնում  էր  ու  գնում  միշտ  դեպի  առաջ,  միշտ  առաջ,  իր  ճանապարհով:  Հանկարծ  նա  լսեց,  որ  ինչ-որ  մեկը  կանչում  է  իրեն:  Մեծ  քարի  մոտ  կանգնած  էր  մի  խոշոր  ծեր  խեցգետին:  Կանգնած  էր  մեն-մենակ  և  այնպես  տխուր  էր  ու  մռայլ,  որ  դժվար  է  նկարագրել:
-Բարև  ձեզ,-  ասաց  խեցգետնիկը:
Ծեր  խեցգետինը  զննեց  նրան  երկար  հայացքով  և  հառաչելով  ասաց.

-Դե՞,  իսկ  հետո՞  ինչ  ես  մտադիր  անելու.  Եթե  կուզես  իմանալ,  երիտասարդ  հասակում  ես  էլ  էի  երազում  խեցգետիններին  քայլել  սովորեցնել:  Եվ  ահա  տե՛ս,  թե  ինչ  օրի  եմ:  Ապրում  եմ  մեն-մենակ,  և  ամեն  մի  խեցգետին  ավելի  շուտ  իր  լեզուն  կկծի,  քան  թե  ինձ  մի  խոսք  կասի:  Ինձ  լսիր,  քանի դեռ  ուշ  չէ,  կոտրիր  ինքդ  քեզ,  ապրիր,  ինչպես  բոլորը,  և  երբևէ  դու  ինձանից  շնորհակալ  կլինես  խորհուրդիս  համար:
Խեցգետնիկը  չգիտեր՝  ինչ  պատասխաներ  այս  խոսքերին.  նա  լռեց,  բայց  սրտի  խորքում  մտածում  էր.  «Ոչ,  ես  իրավացի  եմ»:  Նա  միառժամանակ  կանգնած  մնաց  ծերունու  առջև,  հետո  քաղաքավարի  հրաժեշտ  տվեց  նրան  և  թեթև  սրտով  գնաց  իր  ճանապարհով:
Արդյոք  հեռու՞  կգնա:  Կունենա՞  հաջողություն:  Կկարողանա՞  ուղղել  այլանդակությունները,  որ  դեռ  այնքան  շատ  կան  մեր  աշխարհում:  Ոչ ոք  չգիտե  այդ:  Ես  էլ  չգիտեմ:  Որովհետև  մինչև  այսօր  մեր  խեցգետնիկը  դեռ  էլի  արիությամբ  առաջ  է գնում  և  հավատում,  որ  ինքն  իրավացի  է  այնպես,  ինչպես  հավատում  էր  առաջին  օրը:  Իսկ  մեզ  մնում  է  ամբողջ  սրտով  ցանկանալ  նրան՝

Բարի ճանապարհ…

ա) Ընտրե՛ք այն մտքերը, որոնք արտահայտում են պատմվածքի գաղափարը, համապատասխանում են հեղինակի ասելիքին և հիմնավորե՛ք։

• Պետք չէ դեմ գնալ բնությանը։
• Հասարակությունը չի հանդուրժում առանձնացողին։
• Դու ավելին չես, քան քո ազգակիցներդ։
• Միշտ լինում են անհատներ, ովքեր այլ կերպ են մտածում։
• Հասարակության առաջընթացը ապահովում են նրանք, ովքեր առաջ են շարժվում։
• Պետք չէ մեծամիտ լինել և քեզ յուրահատուկ ներկայացնել։

բ) Հիմավորե՛ք պատմվածքի վերջին նախադասության ընդգծումը։ Դուք որ միտքը կընդգծեիք և ինչու։
Բարի ճանապարհ…

Նա գիտակցեց, որ տղան նրա խորհուրդները չնդունեց և ուղղակի բարի ճանապարհ մաղթեց։

Դե, հերիք է: Ուզու՞մ ես մնալ մեզ հետ՝ քայլիր ինչպես բոլոր խեցգետինները:

Իմ կարծիքով սեփական երեխային տնից վտարելը շատ սխալ է։ Առավել ևս երբ նա ջանք է գործադրել, որպեզի հասնի իր ուզածին այն մտքով, որ ծնողները ուրախ կլինեն դրա համար։

Հայկական հարիսա

Հարիսա. Այս ուտեստը ցուրտ եղանակին հայկական սեղանին մատուցվող ավանդական կերակուր է: Այն սովորաբար պատրաստվում է տնական հավի մսով և ցորենով: Միսը պետք է եփվի այնքան, որ հեշտությամբ բաժանվի առանձին մանրաթելերի:

Հարիսայի մի քանի տարբերակներ կան: Հորաքույրս այն սովորաբար պատրաստում էր տավարի մսով: Ստացվում է անսովոր հագեցնող, սննդարար և շատ նուրբ կառուցվածքով:

Աշնանային նախագիծ

Աշունը եղանակ չէ, աշունը կյանք է

Աշունը ուղղակի եղանակ չէ, աշունը կյանք է, որն ապրում ես։ Աշնան ամեն պահ, ամեն ակնթարթ, ամեն ամենն ինձ այնքան հոգեհարազատ են։ Աշունը բնությունը վերածում է հեքիաթի՝ կախարդական և գեղեցիկ հեքիաթի։ Հեքիաթ, որտեղ խառնվում են գույները, զգացողությունները, երազանքները, անգամ քամին է խառնվում-խճճվում:Տերևների պարը քամու օրորի տակ, անձրևի միալար կտկտոցը, գույների խաղը խաղաղություն և հանգստություն են պարգևում։ Սիրում եմ աշնան փոխակերպումները՝ անձրևային, արևոտ, մռայլ, գույնզգույն, պայծառ, ցուրտ, կարծես տարվա բոլոր եղանակները հաջորդում են իրար։
Ուզում եմ առանձնացնել աշնան անձրևը, այն ինձ մեծ ուժ է տալիս, մաքրում է մեր հոգիները, թարմություն բերում աշխարհին։ Անձրևի տակ քայլելն ինձ միշտ դուր է եկել. զբոսնել, զրուցել, նայել անձրևի կաթիլներին, որոնք, ընկնելով գետնին ընկած գույնզգույն տերևներին, փորձում են կենդանացնել նրանց:
Ու այս բոլոր տեսարանները՝ անտես նկարչի՝ բնության շնորհիվ:

Վահան Տերյան՝ Աշնան տրտմություն

Կրկին իմ հոգում
Ւջավ մշուշոտ, արցունք անձրևող
Տրտում իրիկուն.
Իմ սրտում անցավ
Մահացող ծաղկանց բույրը ցավ բերող,
Համբույրը խոնավ.
Կրկին պաղ միգում
Ամպոտ երկինքը մեռած լույսերի
Թաղումն է սգում։
Հողմը սրարշավ
Հոգուս դալկացած ծաղիկ հույսերի
Թերթերը տարավ…
Անջատման ցավոտ
Ձայներ դողացին ու հեզ դալկացան
Հեռվում անծանոթ.
Կըրակներն անձայն
Լացող ամպերի միգում անսահման
Թոշնեցի՜ն, անցա՜ն.
Անձրևն անընդհատ
Մաղում է վհատ թաղումի կոծով,—
Տխուր, հուսահատ…
Իմ հոգու մեջ է՛ լ
Աշուն է իջել անամոք լացով,
Ւմ հոգու մեջ է՛լ…

Համո Սահյան՝ Ուշ աշնան երգը

Չվող թռչուններն անցան գնացին
Պարան առ պարան,
Շարան առ շարան անցան գնացին:
Ականջների մեջ
Վերջին որոտի կանչերը տարան
Ու վերջին կանաչ-կարմիրը տարան
Իրենց թևերին:
Աչքերում իրենց թափուր մնացած
Բույն-օջախների պատկերը տխուր
Եվ կտուցներին` իրենց թափառիկ,
Անգուշակելի ծիվ-ծիվը տարան:
Չվող թոչուններն անցան գնացին
Շարան առ շարան…
Մնացողները կծիկ են դառնում
Թրջվելու վախից
Եվ կամաց-կամաց բներն են քաշվում:
Ծառերը մրսած մատների վրա
Իրենց քրքրված ստվեր-կմախքի
Կողերն են հաշվում:
Մի ուշքը շաղված շնչահատ քամի,
Շուրթերի վրա
Խոնավ շրշյունը խազալ-խաշամի,
Սատանան գիտի թե ո՞ւր է տանում:
Ցուրտ է, կմեռնի մամուռն անտառում:

Փոքրիկ աշնանային ֆոտոշարք

«Վարժեցնող» Օսին: Լիլո Հարդել

Այս դեպքը տեղի ունեցավ մեր դպրոցում կազմակերպված ծնողական երեկոյի ժամանակ։ Օսին ու նրա Լիզա հավը այնպիսի աղմկալից հաջողություն ունեցան, որ ամբողջ քաղաքը երեք օր միայն այդ մասին էր խոսում։

Օսին այդ հավը մի քանի տարի առաջ նվեր էր ստացել իր ծննդյան օրը։ Նրանց ընտանիքում մեծ շուքով էին նշում ծննդյան տոները։ Վեց հոգուց էր բաղկացած այդ ընտանիքը՝ հայրը, մայրը և չորս որդիները։ Չորսն էլ մեր դպրոցում էին սովորում։ Օսին ամենամեծն էր։

― Վերջին հաստլիկի հերթն էլ հասավ, ― ասաց Օսին, երբ նրա կրտսեր եղբայրը հսկայական պայուսակը ձեռքին ոտք դրեց դպրոցի բակը։

Իր եղբայրներին Օսին հաստլիկ էր անվանում։

― Այ հիմա արդեն լրիվ կազմով ենք, ― հպարտությամբ հայտնեց նա ֆրաու Վիլաուին՝ մեր դասղեկին։

Այդ պարագան դժվար թե ուրախացներ ուսուցիչներին ու դիրեկտորին, որովհետև չորս եղբայրն էլ արտակարգ կենսուրախ ու ժիր տղաներ էին։

Բայց ավելի լավ է չշեղվեմ ու պատմեմ, թե ինչպես Օսին հավ ունեցավ։ Այսինքն՝ այն ժամանակ իսկի հավ էլ չէր, այլ պստլիկ մի ճուտիկ էր։ Եվ ոչ ոք էլ մտադիր չէր ընծայել Օսիին։ Ըստ մտահղացման, ճուտիկը պիտի կատարեր թռչնային բակի կողմից ընտրված պատվիրակի դեր ու վաղ առավոտյան շնորհավորեր Օսիին իր տասնամյակի առթիվ։ Ողջ ընտանիքը, բացի հոբելյարից, այդ օրը սովորականից վաղ էր արթնացել, և մայրը երեք որդիների հետ միասին տոնական նախաճաշի սեղանն էր պատրաստում։ Նրանք վառեցին բոլոր լույսերն ու Օսիի ափսեն զարդարեցին ծաղիկներով։

Երբ անվանակոչիկը նոր սպիտակ վերնաշապիկով ու միջնեկ «հաստլիկի» փայլեցրած կոշիկները հագին սենյակ մտավ, ծնողներն ու եղբայրները արդեն հանդիսավոր սպասման մեջ էին։

Մեծ եղբոր կողքին նստած էր Գիլկուշ շունը, միջնեկը գրկել էր դեղին կատվին, իսկ կրտսեր «հաստլիկի» ափի վրայից հոբելյարին էր նայում փոփոլավոր ճուտիկը։

Հայրը մի կարճ ճառ արտասանեց։

― Բոլոր ծննդյան օրերն էլ տոն են, ― ասաց նա։ ― Սակայն այսօրվա տոնը յուրահատուկ է․ լրանում է մեր Օսիի տասը տարին։ Դա մարդու կյանքում կարևոր տարեդարձ է։

Օսին մի քիչ շփոթվեց, որովհետև սովոր չէր ուշադրության կենտրոնում լինել։ Ընտանիքի բոլոր անդամները սեղմեցին անվանակոչիկի ձեռքը, իսկ Գիլկուշը թաթը տվեց։ Բայց Օսին ամենից շատ ուրախացավ ճուտիկի համար։ Նա փոքրիկ եղբորից վերցրեց ճուտիկն ու ասաց․

― Հիմա այս ճուտիկն իմը կլինի և ոչ մեկին չեմ տա։

Ծնողները մի քիչ զարմացան որդու այդօրինակ ցանկության վրա, սակայն չառարկեցին։

Նախաճաշի ժամանակ ճուտիկը նստել էր սեղանի մեջտեղը։ Նա չափազանց ինքնավստահ էր և երկյուղի նշույլ անգամ չցուցաբերեց։ Հավանաբար այն պարզ պատճառով, որ ինկուբատորում էր ծնվել։ Թխսի ճտերը սովորաբար ավելի վախկոտ են լինում։ Չէ՞ որ նրանք մայր ունեն, որը միշտ պատրաստ է իր ճտերին թևերի տակ թաքցնել։ Եվ բան է, եթե որևէ վտանգ նկատի, իսկույն կսկսի կռթկռթալ՝ «Կռթ֊կռթ֊ուր, կռթ֊կռթ֊ուր։ Ինձ մոտ եկեք, փոքրիկներս։ Ես թույլ չեմ տա, որ ձեզ նեղացնեն։ Իսկ ինկուբատորի ճտերը անհոգ են ու խիզախ։ Եվ եթե մի դժբախտություն պատահի, հույսները միայն մարդկանց օգնության վրա կդնեն։

Ճուտիկը անհոգ երանությամբ ճեմում էր սեղանի վրա, հետաքրքրությամբ ուսումնասիրելով պնակներն ու գավաթները։ Եվ քիչ հետո սկսեց իր նախաճաշը։ Նա մի կաթիլ կաթ խմեց, մի փշուր թխվածք կտցեց և ամեն անգամ սիրալիր ծվծվում էր, երբ նրան առաջարկում էին համտես անել էլի ինչ֊որ մի բան։ Եվ ընդհանրապես, իրեն զգում էր ինչպես սեփական տանը։

Հետո բոլոր հինգ տղամարդն էլ գնացին իրենց գործին, իսկ մայրը ավագ որդու խնդրանքով ճուտիկին տարավ խոհանոց։

Դպրոցից տուն գալով՝ Օսին ճուտիկի ոտքից կարմիր ժապավեն կապեց, որպեսզի չշփոթի մյուսների հետ, ու տարավ հավանոց։

Երբ ճուտիկը մեծացավ ու հավ դարձավ, Օսին նրա անունը դրեց Լիզա։ Ամբողջ ազատ ժամանակը նա իր սիրելիի հետ էր անցկացնում։ Եվ ճուտիկը այնքան էր ընտելացել Օսիին, որ առաջին իսկ կանչից սլանում էր նրա մոտ ու թույլ տալիս, որ Օսին իրեն ձեռքը վերցնի։

Օսին շատ հաճախ ճուտիկին տուն էր բերում, ուր նա իսկույն մտերմացավ Գիլկուշի ու կատվի հետ։ Իսկ երբ Օսին նստում էր դասերը սովորելու, Լիզան բարձրանում էր նրա աթոռի թիկնակին ու նայում էր տետրին։ Որոշ ժամանակ անց նա սովորեց թռչել֊նստել իր տիրոջ ուսին, և նրանք այդպես գնում էին զբոսանքի։ Այդ զբոսանքները Լիզային գերագույն հաճույք էին պատճառում, այնքան որ կապված էր Օսիին։

Բայց դեպքը, որի մասին խոսվում է, տեղի ունեցավ շատ ուշ։

Պետք է ասել, որ Օսիին դպրոցում անվերջ ինչ֊որ անախորժություններ էին պատահում։ Մենք՝ աշակերտներս, այսինքն՝ դպրոցական բնակչության ճնշող մեծամասնությունը, Օսիին հրաշալի տղա էինք համարում և համոզված էինք, որ ուսուցիչները նրա նկատմամբ անարդարացի էին։ Պարզապես նրանք Օսիին չէին ճանաչում այնպես, ինչպես մենք էինք ճանաչում։ Նա հրաշալի ընկեր էր, ուրախ ու մարդամոտ։ Եվ լավ էլ սովորում էր։ Բայց․․․ բայց նրա հետ համարյա ամեն օր մի որևէ դժբախտություն էր պատահում։ Եվ մեծ մասամբ ոչ իր մեղքով։

― Դա նրանից է, ― ասում էինք մենք, ― որ Օսին հնարանքների վարպետ է։ Իսկ որ գլխավորն է, սարսափելի անհաջողակ է։

Ամենամեծ փորձանքը մեր գլխին եկավ սովորական բարձիկի պատճառով, որով սրբում են գրատախտակը։ Կարծում եմ, բոլորն էլ գիտեն, թե այդ բարձիկները որքան փոշոտ են լինում, եթե չոր են։ Այսպես ուրեմն, մեզ մոտ սովորություն էր դարձել դասամիջոցներին փոքրիկ ճակատամարտ մղել։ Միակ զենքը չարաբաստիկ բարձիկն էր։ Եթե դրանով հաջողվեր ծեփել ընկերոջդ, ուրեմն նա ոտից գլուխ կկորչեր կավճափոշու մեջ։ Հանդիսականները այդ ժամանակ քրքջում էին, իսկ տուժվածը կատաղում էր և, իհարկե, փորձում էր հաշիվները մաքրել «թշնամու» հետ։ Այդպես մենք զվարճանում էինք արդեն մոտ մի շաբաթ։

Այս ամենն ավարտվեց նրանով, որ մի քանի մայրիկներ եկան դպրոց ու բողոքեցին մեր դասղեկին։ Իբրև թե իրենց երեխաները դպրոցից վերադառնում են այնքան կեղտոտ ու փնթի, որ նայելն անգամ սարսափելի է։ Եվ մի՞թե, իբր, չի կարելի հետևել, որ գրատախտակը խոնավ բարձիկով մաքրվի։

Բողոքներն իրենցն արեցին, և մի գեղեցիկ օր ֆրաու Վիլաուն այլևս չդիմացավ։

― Դուք պետք է վերջ տաք այդ հիմար զվարճալիքին, ― ասաց նա։ ― Համա թե բան եք հորինել։

Մենք, իհարկե, համաձայնեցինք, որ մեզ վատ ենք պահել, և խոստացանք վերջ տալ «բարձիկներով ճակատամարտին»։ Դասղեկը հանգստացավ։ Նա գիտեր, որ եթե խոսք ենք տալիս, ուրեմն անպայման կկատարենք։

Դասարանից դուրս գալով՝ ֆրաու Վիլաուն չգիտես ինչու նայեց Օսիին ու հարցրեց․

― Դե, իսկ դո՞ւ։

― Ես՝ ինչ, ― սթափվեց Օսին։

― Դու հասկացա՞ր, որ ձեր անկարգությունները շատ հեռուն են գնացել։

― Այո, իհարկե, ― փնթփնթաց Օսին, և մեզ թվաց, որ նա վիրավորվեց։ Դե, նրա տեղը ով էլ լիներ՝ կվիրավորվեր։ Ով՝ ով, բայց մենք հո գիտեինք, որ Օսին ընդհանրապես չի մասնակցել այդ հիմար զվարճանքին։ Այ թե ձախորդն է, չգիտես ինչու ուսուցիչները ամեն ինչի պարագլուխը հատկապես նրան էին համարում։

Հաջորդ դասից առաջ Օսին մոտեցավ գրատախտակին, վերցրեց բարձիկն ու, թափահարելով, հայտարարեց․

― Վերջին ներկայացումը։ Հրաժեշտի ներկայացում։

Նա բարձիկը ձեռքին սկսեց վազվզել շարքերի միջով և, ֆրաու Վիլաուի տնազն անելով, գոչեց․

― Ձեր անկարգությունները շատ հեռուն են գնացել։ Բավական է երես առնեք։

Չգիտես ինչու, Աննին մտածեց, որ Օսին նշան է բռնել իրեն, ու փախուստի դիմեց։ Նա վազեց մինչև դուռը։ Օսին հասավ նրան, բայց Աննին ճչաց այնպես, ինչպես կարող են ճչալ միայն աղջիկները, դուրս ծլկեց և ամբողջ ուժով հենվեց դռանը։ Այդ պահին միջանցքով անցնում էր մեր դիրեկտորը։ Նա Աննիին հարցրեց, թե ինչու է հենվել դռանը։ Առանց պատասխանի սպասելու՝ դիրեկտորը մռայլվեց և սկսեց ականջ դնել դասարանից լսվող ժխորին։ Իսկապես, դասարանում անասելի աղմուկ էր։ Ոմանք պահանջում էին, որ Օսին բարձիկը տեղը դնի, մյուսներն՝ ընհակառակը, դրդում էին շարունակել «ներկայացումը»։

Մի պահ Օսին շփոթվեց։ Բայց երբ բացվեց դուռը, նա գոչեց․ «Հապա՛, մի անգամ էլ», ― և բարձիկը զարկեց ուղիղ դիրեկտորի գլխին։

Սկզբում դիրեկտորը քարացավ, հետո մի կերպ մաքրեց դեմքն ու, առանց մի խոսք ասելու, հեռացավ։

Օսին անօգնական նայեց դիրեկտորի ետևից․ նրա աչքերում սարսափ կար։

Գարշելի պատմություն ստացվեց, և չգիտեինք, ինչպես հարթեինք այն։ Օսիի հետ գնացինք դիրեկտորից ու ֆրաու Վիլաուից ներողություն խնդրելու։ Մենք երդվեցինք, որ ոչ մի նման բան այլևս չի կրկնվի։ Բացի դրանից, Օսիի մայրիկին դպրոց կանչեցին, և դիրեկտորի առանձնասենյակում մոտ մեկ ժամ ձգվեց խոսակցությունը։

Մյուս օրն իմացանք, որ Օսիին դպրոցից չեն հեռացնում, ինչպես ենթադրել էինք սկզբում։ Ամբողջ դասարանը թեթևացած շունչ քաշեց, որովհետև նման պատիժը չափից դուրս դաժան կլիներ։ Չէ՞ որ Օսին բոլորովին էլ չէր ուզում «փոշեկոլոլ» անել դիրեկտորին։

― Նա ինձ էր նշան բռնել, ― անդադար կրկնում էր Աննին ու Օսիին կարեկցելուց ձեռքերն էր կոտրատում։

Հաջորդ օրերին մեզ հեզ ու խոնարհ էինք պահում։ Բոլորովին չէինք ուզում ֆրաու Վիլաուին նորից վշտացնել։ Դա մե՛կ։ Երկրորդ՝ մենք գիտեինք, որ եթե դասարանում էլի ինչ֊որ բան կատարվեր, ամբողջ մեղքը մեր խեղճ Օսիի գլխին պիտի կոտրվեր։

Եվ, այնուամենայնիվ, հերթական անախորժությունը չուշացավ։ Դա տեղի ունեցավ ծնողական ժողովի ժամանակ։

Այդ ժողովի մասին ֆրաու Վիլաուն մեզ զգուշացրեց մոտ մեկ ամիս առաջ, մի բան, որ նախկինում երբեք չէր արել։ Սովորաբար ասում էր․ «Հինգշաբթի օրը, յոթ անց երեսունին, ձեր ծնողները պետք է դպրոցում լինեն»։ Եվ ուրիշ ոչինչ։ Բայց այս անգամ խոսքը հաշվետու ժողովի մասին էր, ուր պետք է ի մի բերվեին տարեկան արդյունքները։ Եվ բոլոր ծնողների ներկայությունը պարտադիր էր։

Մեր դասարանին հանձնարարված էր զարդարել դահլիճը։ Բացի այդ, մեզ հանձնարարված էր նաև երեկոյի գեղարվեստական մասը, այսինքն՝ պետք է երգեինք ու արտասանեինք։

Դահլիճը զարդարելը, պարզվեց, այնքան էլ դժվար չէր։ Ընտրեցինք տարվա ընթացքում նկարված լավագույն նկարներն ու կախեցինք պատերից։ Իսկ մի քանիսը խոստացան ծաղկեփնջեր բերել։ Եղրևանու ծաղկելու ժամանակն էր։ Որոշեցինք ամբողջ փնջեր բերել ոչ միայն գեղեցկության, այլև բուրմունքի համար։

Երգել նույնպես կարող էինք։ Մաքս Կրակը արդեն իսկական դաշնակահար էր ու համաձայնեց նվագակցել։ Իսկ Պետեր Մոնկեն ցանկություն հայտնեց երկարաշունչ մի ոտանավոր արտասանել։

Սակայն այդ ամենը մեզ քիչ էր թվում։ Ուզում էինք հյուրերին այնպիսի մի բան հրամցնել, որ ամեն օր տեսնել չէին կարող։ Սկսվեցին առաջարկությունները։

Ինչ֊որ մեկի մտքով անցավ կենդանի բուրգ կառուցել։ Մեզնից վեց ուժեղագույնները պիտի կանգնեն ցածում, իսկ մյուսները, ըստ քաշի ու հասակի, կբարձրանան նրանց ուսերին։ Բուրգի գագաթին կկանգնեցնեն մի փոքրիկի, որը բարձրից կթափահարի դրոշակը։

Բայց այս խոստումնալից մտահղացումը մերժվեց, որովհետև մեր բեմը վարագույր չուներ։ Իսկ առանց վարագույրի բուրգ կազմել չէինք համարձակվում։

Այդ ժամանակ Շտիպին հայտարարեց, որ կարող է ապշեցուցիչ աճապարություն անել։ Մենք, իհարկե, ոգևորությունից աղմկեցինք, բայց պարզվեց, որ Շտիպին նոր֊նոր մտադիր է տիրապետել այդ արվեստի գաղտնիքներին։ Եվ նա մեզ ցույց տվեց թերթի հայտարարությունը։

«Տասնհինգ զարմանահրաշ ֆոկուս կարելի է սովորել ամենակարճ ժամանակում, ընդամենը հինգ մարկով։ Դրամը ուղարկել վերադիր վճարով»․․․

Վճռելով, որ Շտիպիի մտադրությունից ոչինչ դուրս չի գա, հրաժարվեցինք նրանից։

Եվ այդտեղ խոսակցությանը խառնվեց Օսին ու հարցրեց․ իսկ ի՞նչ կլինի, եթե ինքը Լիզա հավի հետ հանդես գա որպես վարժեցնող։ Այդ միտքը մեր սրտովն էր, որովհետև Օսիից շատ էինք լսել նրա հավի բացառիկ ընդունակությունների մասին։

Իր ելույթը նա պատկերացնում էր այսպես․ սկզբում Լիզան հրամանը լսելուն պես կթռչի իր ձախ ուսին, հետո՝ աջ, և նա բեմով մեկ պատվո շրջան կկատարի։ Իսկ երբ հանդիսատեսները զարմանքից կքարանան, Օսին կկանգնի բեմի կենտրոնում ու, հավը գլխին, քաղաքավարությամբ կխոնարհվի։

― Իսկ եթե Լիզան չհնազանդվի՞։

― Էդ էր պակաս, ― ասաց Օսին։ ― Ես երևի մի հարյուր անգամ փորձել եմ այդ բաները։ Նույնիսկ հեծանվով եմ զբոսնել։ Նա նստում է ուսիս, իսկ ես սլանում եմ խանութ։

Դա մեզ համոզեց, բայց որոշեցինք առայժմ ոչինչ չասել ոչ ուսուցիչներին, ոչ աշակերտներին։ Ուզում էինք, որ այդ համարը բոլորին ցնցի։

Միանգամայն պարզ էր, որ նախ պետք է համոզվեինք, որ համարը կհաջողվեր։ Եվ ճաշից հետո գնացինք Օսիի մոտ։ Նստոտելով տան ետևում փռված մարգագետնում, սպասեցինք, մինչև Օսին կգնար հավին բերելու։ Նա շուտ վերադարձավ։ Իսկ ետևից փութկոտ շորորում էր Լիզան։

Պպզելով, Օսին նրան հրամայեց՝ «Հո՛պ»։ Եվ ի՜նչ եք կարծում։ Լիզան ակնթարթորեն հայտնվեց նրա ուսին։ Օսին ձգվեց ամբողջ հասակով, սակայն հավը նույնիսկ չշարժվեց։ Հետո Օսին նորից կռացավ, և Լիզան թռավ գետին։

Օսին մի քանի անգամ իրար ետևից կրկնեց այդ համարը, և մենք արդեն չէինք կասկածում, որ երեկոյի ժամանակ ամեն ինչ կարգին կլինի։

― Իսկ ինձ կարելի՞ է փորձել, ― հարցրեց Աննին։

Օսին ուսից իջեցրեց հավին ու մի կողմ գնաց։ Լիզան անմիջապես վազեց նրա ետևից։ Մենք հերթով ուսներս դեմ արեցինք նրան, բայց իզուր։

Այդ ժամանակ Օսիին խնդրեցինք ցույց տալ, թե ինչպես է Լիզայի հետ զբոսնում հեծանվով։ Արդյունքը բոլոր սպասումներից վեր էր։ Մարգագետնում Օսին զարմանալի պտույտներ էր կատարում, իսկ Լիզան այնպես էր նստել նրա ուսին, ասես կպել էր ու պոկ չէր գալիս։

Վերջում Օսին հավին նստեցրեց գլխին ու խոնարհվեց։ Լիզան չշարժվեց անգամ։

― Սա ոչ թե հավ է, այլ հրաշք, ― ոգևորված բացականչեց Աննին, և մենք սիրով համաձայնեցինք։

― Ելույթից առաջ ես նրա վզին երկնագույն գեղեցիկ ժապավեն կկապեմ, ― ավելացրեց Աննին, և Օսին չառարկեց։

Դպրոցում հայտնեցինք, որ Օսին ծնողական երեկոյի ժամանակ չտեսնված մի բան պիտի ցուցադրի։ Սակայն մանրամասնությունները որոշեցինք գաղտնի պահել։

Մեր դասղեկը մտքերի մեջ ընկավ։

― Օսի՞ն, ― ճակատը կնճռոտելով՝ հարցրեց նա։ ― Իսկ որևէ օյին չի սարքի՞։

Բայց մենք պատասխանեցին ք, որ խոսքը արվեստի մասին է, և որ ինքը միանգամայն հանգիստ կարող է լինել։

― Դե լավ, ― տեղի տվեց ֆրաու Վիլաուն։ ― Կապրենք՝ կտեսնենք։

Սակայն Օսին երեկույթից անմիջապես առաջ սկսեց տատանվել։

― Բա որ հանկարծ Լիզան այդ բազմությունից վախենա՞, ― ասաց նա։ ― Ախր դրան սովոր չէ։ Բացի դրանից, հանդիսատեսները, հավանաբար, կաղմկեն, կփռշտան, կծիծաղեն։

― Եվ կհազան էլ, ― նկատեց Կարլը։

Այնժամ մենք որոշեցինք մի վերջնական փորձ անել, որպեսզի ամեն ինչ լիներ ինչպես պետքն է։ Փորձի ժամանակ բարձր ծիծաղում էինք, փռշտում, հազում, բայց Լիզան մեզ վրա ոչ մի ուշադրություն չէր դարձնում և հանգիստ նստած էր Օսիի ուսին։

Մենք գոհ մնացինք․ հիմա արդեն ոչ մի պատահականություն չի կարող Լիզային հունից հանել։

― Գուցե ելույթից հետո ուսուցիչները սկսեն մի քիչ լավ աչքով նայել ինձ, ― հույսով ասաց Օսին։ Մենք գլխով արեցինք, որովհետև ինքներս էլ այդ հույսն ունեինք։

― Իսկ վերջում, երեխաներ, ― ամբողջապես փայլելով հայտարարեց Օսին, ― վերջում ես հեծանվով կանցնեմ դահլիճի միջով։

Նա հիասթափվեց, երբ մենք հակառակվեցինք։

― Առաջին անգամ Լիզայից չի կարելի այդքան շատ բան պահանջել, ― ասաց Կարլը։

Եվ Օսին ստիպված էր համաձայնել։

Ծնողները խումբ֊խումբ բարձրանում էին դեպի դահլիճ տանող աստիճաններով։ Մենք նախօրոք «Դեպի ժողով» մակագրությամբ ու սլաքներով ցուցանակներ էինք փակցրել ամենուրեք։

Հայրիկներն ու մայրիկները շրջում էին դահլիճում ու հիանում մեր նկարներով։ Երբ բոլորը հավաքվեցին, բեմ ելավ ֆրաու Վիլաուն և ողջույնի ճառ արտասանեց։ Մեր ուսուցչուհին տոնական զգեստով էր և սանրվածքն էլ արտասովոր էր։ Եվ անգամ ձայնն էլ հնչում էր ոչ այնպես, ինչպես դասերի ժամանակ։ Հավանաբար, նա մի քիչ հուզված էր։

Ֆրաու Վիլաուից հետո ողջույնի խոսք ասաց մեր աղջիկներից մեկը, որից հետո մենք խմբով երգեցինք։

Մի խոսքով, ամեն ինչ բարեհաջող էր ընթանում։ Հանդիսատեսները լուրջ և ուշադիր լսում էին։ Այդ միջոցին Օսին տանջվում էր վարագույրի ետևում, բեմի կողքին դրված աթոռակի վրա։ Նա ծնկներին էր դրել բռնակով մի զամբյուղ։ Ինչպես կռահեցինք, զամբյուղի մեջ նստած էր Լիզան։ Աննին նրա վզին երկնագույն մեծ ժապավեն էր կապել, և Օսին հետագայում մեզ պատմեց, որ մեր երգը լսելուն պես Լիզան սկսել է անհանգստության նշաններ ցույց տալ։ Զամբյուղի կափարիչը բարձրացնելով՝ Օսին տեսսնում է, որ հավը կտցահարում է ժապավենը, ցանկանալով ազատվել դրանից։

Վերջապես հասավ Օսիի հերթը։ Մեր լավագույն նկարիչները գեղեցիկ պլակատ էին պատրաստել, ուր պատկերված էր Լիզան՝ երկնագույն ժապավենը վզին, իսկ տակը հետևյալ մակագրությունը․ «Խնդրում ենք բացարձակ լռություն պահպանել Լիզայի անդրանիկ ելույթի ժամանակ»։ Այդ պլակատը ձեռքին՝ Կարլը մի քանի անգամ ետուառաջ արեց բեմի վրա։

Եվ ահա, վարագույրի ետևից հայտնվեց Օսին՝ զամբյուղը ձեռքին։ Մենք սովոր էինք նրան տեսնել դպրոցական համազգեստով։ Իսկ այսօր Օսիի հագին նոփ֊նոր մուգ կապույտ կոստյում էր ու ձյունաթույր վերնաշապիկ, որի օձիքը զարդարում էր թիթեռնիկ֊փողկապը։ Մազերը խնամքով սանրված էին։ Եվ ընդհանրապես, նա մի քիչ ծիծաղելի տեսք ուներ։

Կանգնելով բեմի մեջտեղում՝ Օսին գլուխ տվեց հասարակությանը։ Ինչ֊որ տեղից զսպված քրքիջի ձայն լսվեց։ Մենք սսկացրինք նրանց ու գոռացինք՝ «Լռեք»։

Դիրեկտորը հարցական նայեց ֆրաու Վիլաուին։ Վերջինս գլխով արեց, իբր թե՝ անհոգ եղեք, ամեն ինչ իր կարգով է գնում։ Սակայն դիրեկտորը կարծես համոզված չէր դրանում, որովհետև նրա դեմքին թեթևակի սարսափ երևաց։

Օսին բացեց զամբյուղի կափարիչը, Լիզային հանեց ու դրեց հատակին։

Վերջին նստարաններին նստած հանդիսատեսները վզները երկարացրին, հետո տեղներից վեր կացան, որպեսզի ավելի լավ տեսնեն Լիզային ու ոչինչ բաց չթողնեն։

Այդ ընթացքում նրանք սարսափելի աղմուկ բարձրացրին աթոռները ետ հրելով։

Լիզան տագնապած շուրջը նայեց։ Մեզ թվաց, թե նույնիսկ փոքրացավ։ Նա կրկին սկսեց կտցահարել իր ժապավենը, բայց Օսին ինչ֊որ բան շշնջաց, և նա դադարեցրեց իր փորձերը։

Երբ դահլիճում լռություն տիրեց, Օսին չոքեց ու հրամայեց․

― Լիզա, հո՛պ։ Լիզա, հո՛պ։

Բայց նա այս բառերն արտասանեց մի տեսակ խուլ ձայնով, և մենք վախեցանք, որ Լիզան չի հասկանա հրամանը։ Այդպես էլ եղավ։ Լիզան ոչ միայն չթռավ Օսիի ուսին, այլև ավելի կծկվեց։ Այդ պահին մի քանի աշակերտներ նորից ծիծաղեցին։

― Լռե՛ք, ― արդեն անհանգստանալով՝ գոռացինք մենք։

Օսին մի քանի անգամ ծնկի իջավ Լիզայի առաջ, բայց սա բոլորովին էլ միտք չուներ մեղքը քավել։ Խղճուկ ու սարսափած՝ նա նստել էր հատակին։ Խեղճ Օսիի ճակատից քրտինքը թափվում էր հեղեղի պես։

Դահլիճում ավելի բարձր սկսեցին ծիծաղել։ Այդ ժամանակ բեմ ելավ Կարլն ու ասաց․

― Արտիստին բացարձակ լռություն է պետք։

Հավանաբար, հուզմունքից Կարլի կոկորդը չորացավ, և նրա ձայնը հնչեց ջահել աքլորի պես։ Այստեղ արդեն ծիծաղեցին նույնիսկ ծնողները։ Նրանցից շատերը, երևի, կարծում էին, որ այս ամենը՝ և՛ դահլիճի հռհռոցը, և՛ Կարլի կոչերը, ներկայացման ծրագրով են նախատեսված։ Չէ՞ որ հանդիսատեսները գաղափար չունեին, թե ինչ սպասելիքներ ունի Օսին իր հավից։

Ճակատի քրտինքը սրբելով՝ Օսին ձեռնարկեց իր վերջին հուսահատ փորձը։ Նրա դեմքը վերնաշապիկից էլ սպիտակ էր։

― Լի՛զա, ― գոչեց նա։ ― Լիզա, հո՛պ։

Սակայն հավը կչկչալով փախավ մի կողմ։

― Կարծես թե ֆոկուսդ չստացվեց, ― ասաց դիրեկտորը։ ― Հավդ վերցրու ու հեռացիր։

Օսին խոնարհ գլուխ տվեց։ Բայց երբ նա մոտեցավ Լիզային ու ձեռք մեկնեց, հավը թռավ տեղից ու հայտնվեց նրա ուսին։

Օսին իրեն կորցրեց։ Նա աչքի պոչով նայեց Լիզային ու թեթևակի ժպտաց, չիմանալով, թե ինչ անի։ Այն հանդիսատեսները, որոնք խղճում էին Օսիին, շատ ուրախացան․ ինչ որ է, ֆոկուսը վերջապես հաջողվեց։ Թնդացին ծափահարությունները։ Այ, հենց այդ ծափահարություններն էլ հասցրին աղետի, որովհետև Լիզայի փորձերի ժամանակ մենք չէինք ծափահարում։

Սարսափահար Լիզան թռավ Օսիի ուսից ու սկսեց բեմով մեկ այս ու այն կողմ նետվել։ Օսին ընկավ նրա ետևից՝ ջանալով մի անկյուն քշել նրան։ Օսիին օգնության հասան մի քանի ծնողներ, և կատարյալ իրարանցում սկսվեց․․․ Լիզան թռավ դաշնամուրի վրա, լաքապատ կափարիչին զույգ ճանկռվածք թողնելով։ Դաշնամուրի վրա շուռումուռ գալով՝ նետվեց դեպի դիրեկտորը, բայց թռիչքի ընթացքում, հավանաբար, մտադրությունը փոխեց ու վայրէջք կատարեց ինչ֊որ մեկի մայրիկի ուսին։ Մայրիկը սարսափելի ճիչ բարձրացրեց։ Վերջնականապես շշկլված Լիզան հավաքեց իր վերջին ուժերն ու․․․ վեր խոյացավ դեպի ջահը։ Նստելով մետաղյա օղակին, հավը իրեն լիակատար անվտանգության մեջ զգաց ու մի քիչ հանգստացավ։

Երբ բոլորը գլխի ընկան, թե ինչ է կատարվել, դիրեկտորը տնտեսվարին կարգադրեց բերել սանդուղքը։ Բայց Օսին հուսահատ օրորեց գլուխն ու ասաց, որ դրանից ոչինչ դուրս չի գա։ Ավելի լավ է Լիզային հանգիստ թողնեն ու շարունակեն համերգը։

Հանդիսատեսները կրկին զբաղեցրին իրենց տեղերը, շարունակ նայելով ջահի կողմը։

Բեմ ելավ Ինգրիդն ու սկսեց բանաստեղծություն արտասանել։ Նա միշտ էլ լավ էր արտասանում, իսկ այսօր հատկապես կաշվից դուրս էր գալիս, որպեսզի մի կերպ հարթեցնի Օսիի անհաջողության տպավորությունն ու փրկի դասարանի պատիվը։ Բայց երբ Ինգրիդը հասավ երկրորդ քառյակին, Լիզան հանկարծ սկսեց կչկչալ։ Ինգրիդը շփոթված լռեց, հայացքը հատակին հառելով, իսկ բոլոր հանդիսատեսները աչքները տնկեցին հավին։ Վերջապես Լիզան դադարեց կչկչալուց, սակայն երբ Ինգրիդը բերանը բացեց, նորից սկսվեց ուժեղ կչկչոցը։ Այստեղ արդեն Ինգրիդը իրեն չզսպեց ու ծիծաղեց։ Նրան հետևեց ամբողջ դահլիճը։ Միայն Օսիի ծիծաղը չէր գալիս։ Մենք տեսանք, թե ինչպես թաքուն օձիքից պոկեց «թիթեռնիկն» ու դրեց գրպանը։ Նա վշտահար տեսք ուներ։

Թե հետո ժողովում ինչի մասին խոսեցին, մեզնից ոչ ոք հետագայում հիշել չէր կարողանում։ Ե՛վ ծնողները, և՛ ուսուցիչները իրենց ելույթներում անվերջ շփոթվում էին և ասում էին, հավանաբար, բոլորովին էլ ոչ այն, ինչ ուզում էին ասել։

Իսկ Լիզան, ասես ոչինչ էլ չի եղել, զբոսնում էր ջահի օղակի վրա, մերթ ընդ մերթ իր կչկչոցը տարածելով։ Այն ծնողները, որոնց աթոռները ուղիղ ջահի տակ էին դրված, մի կողմ քաշվեցին, զգուշանալով, որ Լիզան հանկարծ վերևից անակնկալ չմատուցի։

Վերջապես ֆրաու Վիլաուն ասաց եզրափակիչ խոսքը։ Բոլոր ծնողները երեկոյից գոհ մնացին, միայն դիրեկտորը մռայլ տեսք ուներ։

Իսկ մենք միայն մի բան էինք մտածում․ մեր լավ Օսին կրկին տհաճ պատմության մեջ ընկավ։ Երևում էր, որ ֆրաու Վիլաուն կիսում էր մեր զգացմունքները, որովհետև աննկատելի գլխով արեց նախ մեզ, հետո՝ Օսիին։

Ժողովն ավարտվեց։ Բայց հանկարծ Օսին արագ բեմ վազեց ու ասաց․

― Տիկնայք և պարոնայք։ Շատ եմ խնդրում միջանցք դուրս գաք, այդ դեպքում միայն ինձ կհաջողվի համոզել Լիզային․․․

Նրա հետագա խոսքերը խլացան ուրախ քրքիջի մեջ։

Մենք վերջինը հեռացանք դահլիճից, անվերջ Օսիին էինք նայում։ Նա բոլորովին հանգիստ էր թվում։

Կարծում էինք, թե բոլորն արդեն ցրված կլինեն տները, և շատ զարմացանք, տեսնելով, որ և՛ աշակերտները, և՛ ծնողները համբերությամբ սպասում էին Օսիին։ Խմբերի բաժանված՝ նրանք կանգնած էին բոլոր ազատ տեղերում։ Խոսակցությունը հիմնականում հավերի բազմացման և այն մասին էր, որ թռչուններն ընդհանրապես շատ դյուրահավատ են։

Աննին թաքուն մոտեցավ դահլիճի դռանն ու բանալու անցքից նայեց, բայց ոչինչ տեսնել չկարողացավ։ Հինգ րոպե անց դուռը կամաց բացվեց ու զամբյուղը ձեռքին, դահլիճից դուրս եկավ Օսին։ Բաճկոնի կոճակներն արձակված էին, մազերը գզգզված, բայց դրա փոխարեն նրա գլխին թառել էր Լիզան։

Որպեսզի հավին չվախեցնենք, մենք ոչ մի ձայն չհանեցինք։ Ե՛վ միջանցքում, և՛ աստիճաններին մեռելային լռություն էր։

Օսին կրկին վերադարձավ դահլիճ, որովհետև մոռացել էր լույսը մարել։ Լսվեց երեք ճրթոց, ու դահլիճը մթնեց։

Գլուխը բարձր պահած, Օսին հանդիսավոր քայլերով անցավ մեր կողքից ու աստիճաններով ցած իջավ։ Երբ նա բակ դուրս եկավ, բոլորս նետվեցինք պատուհանների մոտ։ Լիզան դեռ նստած էր Օսիի գլխին, իսկ բակի երկայնքով շարվել էին ապշահար ծնողները․․․

Ահա, ըստ էության, ողջ պատմությունը Օսիի ու նրա Լիզա հավի մասին։ Հարկ է նաև նշել, որ դիրեկտորից հանդիմանանքի ոչ մի խոսք չլսեցինք, իսկ ֆրաու Վիլաուն հաջորդ օրը Օսիին գրատախտակի մոտ կանչեց, և նա փայլուն կերպով լուծեց խնդիրը։

― Գերազա՛նց, Օսի, ― ասաց ուսուցչուհին ու նշանակեց դասամատյանում։

Իսկ մի քանի օր անց տեղական լրագրում երևաց ոչ մեծ մի հոդված՝ «Անմոռանալի երեկո» վերնագրով։ Այստեղ բոլոր ծնողների անունից ասված էր, որ երեկոյի ամենահրաշալի, ամենաուրախ իրադարձությունը Օսիի ու նրա վարժեցրած հավի ելույթն էր։

Առաջադրանք:
Փորձիր ինքդ կազմել հարցեր պատմվածքի վերաբերյալ:

Դուրս գրիր անծանոթ բառերը, և բացատրիր բառարանի օգնությամբ։
Քո կարծիքով որն էր պատմվացքի բուն ասելիքը։
Ինչպիսին էր Օսին, բնութագրիր երեք բառով։
Մեղադրիր կամ արդարացրու Օսիին, պատասխանդ հիմնավորիր։

Ինչ նշանակություն ունի ինձ համար Մխիթար Սեբաստացի կրթահամալիրը

Ես Մալենա Սահակյանն եմ, 12ամյա սեբաստացի։ Ես իմ սեբաստացիական ճանապարհը սկսել եմ երրորդ դասարանից, այն ժամանակ քույրս փոխեց իր դպրոցը և եկավ այստեղ, և նա այնքան հիացած էր այս ուսումնական համակարգով, որ ծնողներս ինձ ևս բերեցին այստեղ։ Մխիթար Սեբաստացի կրթահամալիրը ուղղակի ինչ որ դպրոց չէ։ Սա դպրոց է, որտեղ երեխաները պարտավորված չեն գնում դպրոց, և նրանք հաճույք են ստանում այստեղ կրթվելիս, քանի որ այն ամենը որոնք մենք սովորում ենք դպրոցում այնքան գեղեցիկ է մատուցվում, որ մենք միայն հաճույք ենք ստանում այդ ամենից։ Դրանցից են օրինակ՝ նախագծեր, որոնց շրջանակներում մենք պատրաստում ենք տեսանյութեր, գրում ենք տարբեր հետաքրքիր տեղեկություններ որոշ թեմաների վերաբերյալ և այլն դրանք լինում են տարբեր։ Սա մի դպրոց է որտեղ, որտեղ ուսուցիչները զարգացնում են սովորողների ստեղծագործական մտածելակերպը, օրինակ՝ շարադրություններ տարբեր թեմաների վերաբերյալ, քննարկումներ, բանավեճեր և այլն։ Մխիթար Սեբաստացի կրթահամալիրում կան շատ ու շատ բաներ, որոնք չկան մնացած դպրոցներում, օինակ՝ ամեն առավոտ սեբաստացիները գնում են դպրոց և 15-20 րոպե երգում և պարում հիմնականում ազգային, արտասահմանյան երգեր։ Դրանք ոչ միայն առավոտը լցնում են ուրախությամբ այլ նաև սովորողի մեջ սերմանում սեր ազգային պարերի և երգերի նկատմամբ։ Եթե ուրիշ դպրոցներում երեխաներին տալիս են ստաբիլ դասեր, ապա մեր դպրոցն այդպիսին չէ։ Մեր դպրոցում նույնիսկ կան դասաժամեր որոնք ընտրում է հենց սովորողը։ Դրանցից են, օրինակ՝ ռուսերեն, անգլերեն, իտալերեն, պարսկերեն և այլ լեզուներ, մարմնամարզական գործունենություններ՝ հենդբոլ, բասկետբոլ, ֆուտբոլ և այլն։ Մի խոսքով եթե շարունակեմ պատմել Մխիթար Սեբաստացու բոլոր կողմերը ապա այս շարադրությունը չի ավարտվի, այսպիսով ես սիրում եմ մեր դպրոցը և դպրոցի առանձնահատկույթունները։

Ով է Մխիթար Սեբաստացին

1685-1691թթ. սովորել է Սեբաստիայի Սբ. Նշան վանքում, որտեղ էլ Մխիթար անունով սարկավագ է օծվել։ Դեռ վաղ տարիքում մտադրվել է հիմնել կրոնական միաբանություն հայ ժողովրդի հոգևոր և իմացական կարիքները հոգալու համար:

1692թ. Մխիթարն այցելել է Սբ. Էջմիածին, հետո անցել Սևանա կղզի, ուր նրան հայտնվել է Աստվածամոր տեսիլքը։ Տեսիլքի ազդեցության տակ ամրապնդվել է միաբանություն հիմնելու որոշումը: 1703թ. մեկնել է վենետիկյան իշխանությանը ենթարկվող Մորեա թերակղզի և միաբանության վայր ընտրել Վենետիկին ենթակա Մեթոն բերդաքաղաքը: 

Այստեղ էլ ստանալով Պապի աջակցությունը՝ հիմնել է Սուրբ Անտոն Աբբայի միաբանությունը («Մխիթարյան» է կոչվել Մխիթար Սեբաստացու մահից հետո՝ 1749թ.-ից)։ Խուսափելով թուրքական առաջիկա հարձակումից`   Մխիթար Սեբաստացու միաբանությունը 1715թ. տեղափոխվել է Վենետիկ:

1717թ. Վենետիկյան Սենատը Սուրբ Ղազար կղզին անժամկետ հանձնել է Մխիթարին և իր միաբաններին։ Այստեղ Մխիթար Սեբաստացին իր գծագրերով կառուցել է վանք, եկեղեցի և օժանդակ շինություններ: Համառ ու հետևողական գործունեություն է ծավալել`   պատրաստելու միաբանական այնպիսի գործիչներ, որոնք ընդունակ լինեն լուսավորություն տարածել հայ ժողովրդի լայն խավերի մեջ:

Միաբանությունը 1772թ. երկփեղկվել է, և միաբանների մի խումբ 1811թ. հաստատվել է Վիեննայում: Մխիթարյան միաբանության երկու ճյուղերն էլ հրատարակել են բազմաթիվ հայագիտական աշխատություններ և հիմնել կրթարաններ։

Վենետիկի Մխիթարյանների տնօրինության տակ մինչև այսօր գործում է Սամվել-Մուրադյան վարժարանը (Ֆրանսիա), Մուրադ-Ռափայելյան վարժարանը (Իտալիա), Բուենոս-Այրեսի և Հալեպի Մխիթարյան վարժարանները:

Աշունն իմ կյանքն է

Աշունը ուղղակի եղանակ չէ, աշունը կյանք է, որն ապրում ես։ Աշնան ամեն պահ, ամեն ակնթարթ, ամեն ամենն ինձ այնքան հոգեհարազատ են։ Աշունը բնությունը վերածում է հեքիաթի՝ կախարդական և գեղեցիկ հեքիաթի։ Հեքիաթ, որտեղ խառնվում են գույները, զգացողությունները, երազանքները, անգամ քամին է խառնվում-խճճվում:Տերևների պարը քամու օրորի տակ, անձրևի միալար կտկտոցը, գույների խաղը խաղաղություն և հանգստություն են պարգևում։ Սիրում եմ աշնան փոխակերպումները՝ անձրևային, արևոտ, մռայլ, գույնզգույն, պայծառ, ցուրտ, կարծես տարվա բոլոր եղանակները հաջորդում են իրար։
Ուզում եմ առանձնացնել աշնան անձրևը, այն ինձ մեծ ուժ է տալիս, մաքրում է մեր հոգիները, թարմություն բերում աշխարհին։ Անձրևի տակ քայլելն ինձ միշտ դուր է եկել. զբոսնել, զրուցել, նայել անձրևի կաթիլներին, որոնք, ընկնելով գետնին ընկած գույնզգույն տերևներին, փորձում են կենդանացնել նրանց:
Ու այս բոլոր տեսարանները՝ անտես նկարչի՝ բնության շնորհիվ:

Փոքրիկ աշնանային ֆոտոշարք