ԱՄՓՈՓՈՒՄ
- XIX դարի երկրորդ կեսին և XX դարի սկզբին աշխարհի առաջատար երկր ներում զարգանում էր՝ արդյունաբերական՝ հասարակությունը: Հայաստանը արդյունաբերականացման ուղին բռնած Ռուսաստանի և կիսագաղութային Օսմանյան կայսրության կազմում hէր: Այս իրավիճակը պայմանավորեց Հա- յաստանի զարգացման առանձնահատկությունները նրա երկու խոշոր հատ- վածներում: Այնուամենայնիվ, արդյունաբերական քաղաքակրթության նվա ճումները մուտք գործեցին նաև հայ իրականություն, սկսեցին փոխել մարդ- կանց կենցաղը, ապրելակերպը, աշխարհայացքը:
Ի՞նչ բարեփոխումներ իրականացվեցին XIX դ. երկրորդ կեսին Ռուսաստա նում: Ներկայացրեք դրանց ազդեցությունն Արևելյան Հայաստանի տնտեսա- կան և սոցիալական կյանքի զարգացման վրա:
Տնտեսության զարգացումը:
պիտալը սկսեց լայնորեն ներդրվել Անդրկովկասում: Տեղի տնտեսական կյանքի զարգացմանն՝ է այնպես նպաստեց երկաթուղու շինարարությունը, որն Այսրկովկասում սկսվեց XIX դ. 60-ական թթ. և շարու- նակվեց մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմը: 1899 թ. գործարկվեց Թիֆլիս-Ալեքսանդրապոլ— Կարս երկաթուղին, իսկ երեք տարի անց՝ Ալեքսանդրապոլ-Երևան հատվածը: Երկաթուղին պայմաններ ստեղծեց կապիտալիստական հարաբերությունների արագ զարգացման համար:
Ինչո՞ւ ցարիզմը հայերի նկատ մամբ ուժեղացրեց ազգային ճնշման քաղաքականությունը:
Ազգային ճնշման ուժեղացումը։
XIX դ. երկրորդ կեսին ռուսական ինքնակալությունը սաստկացրեց իր գաղութային քաղաքականությունն ազգային երկրա- մասերում: Անդրկովկասի նվաճումից հետո ռուսական արքունիքի սևեռուն նպատակն էր աստիճանաբար ռու սական անացնել տեղական ժողովուրդներին:
Ընդհանուր գծերով ներկայացրեք արևմտահայության վիճակը Օսմանյան կայսրությունում:
Հայ գյուղացիության վիճակը: Թուրքական կա ռավարությունը տարբեր միջոցներով արգելում էր հայ գյուղացիներին դառնալ հողի սեփականատերեր:
Սուլթան Աբդուլ Համիդ II-ը թույլատրեց քուրդ, ավա- տատերերին ամրանալ՝ հայկական հողերի վրա, որի հետևանքով բազմահազար հայեր հողազրկվեցին, Հայ գյուղացիության համար իսկական պատուհաս էին հարկահանության կիրառվող համակարգը, ավազակային հարձակումներն ու կողոպուտը: Այդուհան- դերձ, XIX դ․ վերջերին հայկական նահանգներում գյու- ղատնտեսությունն աստիճանաբար ներգրավվում էր ապրանքադրամական հարաբերությունների ոլորտը:
- Հայ ազատագրական շարժումը XIX դարի երկրորդ կեսին թափ հավաքեց, ձևավորվեցին՝ հասարակական–քաղաքական երեք հիմնական հոսանքներ, որոնք մշակում էին շարժման նոր գաղափարախոսությունը, նախապատրաս- տում պայքարի զինված փուլի ծավալումը: Դրա առաջին լուրջ դրսևորումները եղան արևմտահայ սահմանադրական շարժումը և Զեյթունի 1862 թ. ապստամ բությունը:
Թվարկե՛ք երեք հոսանքները, նշեք դրանց գլխավոր տարբերությունները: Հայտնի ի՞նչ ներկայացուցիչների գիտեք:
Հայկական պահպանողականությունը: XIX դ.
50-70-ական թթ. գոյություն ունեցած հայ քաղաքա- կան հոսանքների մեջ առանձնանում էր պահպանողականությունը: Այս հոսանքի ներկայացուցիչները համոզված էին, որ հայ ժողովրդի ապագան դի ապագան ազգային արժեքների պահպանության մեջ է: Նրանք ձգտում էին վերականգնելու հայկական թագավորությունը, պահ- պանելու Հայոց եկեղեցու դերը, հայ նահապետական ընտանիքի բարոյական նկարագիրը, անաղարտ պա հելու հին հայերենը՝ գրաբարը: Ուստի հաճախ դեմ էին արտահայտվում ամեն մի նորամուծության, եվրոպա կան արժեքների ընդօրինակմանը՝ դրանք համարելով ազգի համար վնասակար:
Միաժամանակ պահպանողականները փորձում էին Հայ եկեղեցու և դպրոցի միջոցով կրթել ազգի երիտասարդությանը, պատրաստել գիտնականներ, թարգմանիչներ, գրողներ, հոգևորականներ: Աչքի ընկնող ներկայացուցիչներից էին Գաբրիել վար դապետ Այվազովսկին (նկարիչ Այվազովսկու եղնությունը և այլն:
բայրը), Հովհաննես Չամուռճյանը և ուրիշներ: Պահ- պանողականներին համակրում էին ազգային-պահ պանողական հայացքներ ունեցող գրող Ծերենցը, պատմաբաններ Ս. Պալասանյանը, Ա. Երիցյանը և ուրիշներ:
Ազատականությունը հայ իրականության մեջ:
Հայ հասարակության մեջ հանդես եկած ազատական հոսանքի ներկայացուցիչները, ոգևորված եվրոպա- կան ազատական (լիբերալ) գաղափարներով, պայ- քար սկսեցին հայության հասարակական և մշակու- թային կյանքը փոփոխելու, հայ ավանդական դպրոցն ու եկեղեցին բարեփոխել ոխելու համար: Ազատականները կամ ազատամիտները սուր քննադատությա ցան էին են
թարկում հայ իրականության՝ հին նահապետական բարքերը, հատկապես՝ դրանց ջերմ պաշտպան եկե- ղեցուն: Հաճախ ազատականների՝ այդ քննադատու- թյունը հասնում էր՝ ծայրահեղության: Ազատական»
ները նույնիսկ ըստ պատշաճի չէին գնահատում Հայ եկեղեցու երկարամյա ազգային մշակութային դերը, հայոց լեզվի անաղարտության պահպանման գործում գրաբարի բացառիկ նշանակությունը: Պատահական չէ, որ նրանք պահանջում էին հրաժարվել գրաբա րից և անցնել ամբողջ ժողովրդի համար հասկանալի
աշխարհարարին: Ազատականների մեծ մասը շատ զգուշավոր էր, ուստի դեմ էր արտահայտվում հասարակարգը հեղա փոխական՝ ճանապարհով փոխելու գաղափարներին, ապստամբական գործողություններին:
Ազգայնական գաղափարների տարածումը հայկական միջավայրում ի՞նչ նշանակություն ունեցավ: Ներկայացրեք
Մալենա Սահակյան 